LỘC NHUNG
Cornu Cervi Pantotrichum
Nhung hươu
Sừng
non có lông nhung và chưa bị xương hóa của
Hươu sao đực (Cervus
nippon Temminck), họ Hươu (Cervidae).
Mô tả
Nhung
hươu sao (còn gọi là Hoa lộc nhung): Có hình trụ,
phân nhánh. Loại có 1 nhánh phụ thường được
gọi là “nhánh đôi”, nhánh chính (nhánh lớn) dài khoảng
17 - 20 cm, đường kính mặt cắt ngang từ 4 - 5
cm; nhánh mọc ra cao hơn mặt cắt khoảng 1cm
được gọi là “nhánh phụ” dài từ 9 - 15 cm,
đường kính hơi nhỏ hơn nhánh chính. Lớp
da mặt ngoài có màu đỏ nâu hoặc màu nâu,
thường bóng, được phủ một lớp lông
dày, mềm, có màu vàng đỏ hoặc vàng nâu, phần đầu
trên lông dày hơn phần phía dưới, có một gân màu
đen xám ở đế giữa nhánh chính và nhánh phụ,
da và lông dính sát vào nhau. Mặt cắt có màu trắng hơi
vàng, phía ngoài không có xương, phần giữa có nhiều
lỗ nhỏ dày đặc. Thể chất nhẹ. Có mùi
hơi tanh, vị hơi mặn.
Loại
sừng có 2 nhánh phụ thường được
gọi là “nhánh ba”, nhánh chính dài 23 - 33 cm và có đường
kính nhỏ hơn nhánh chính của loại nhánh đôi, hình
hơi cong và dẹt, đỉnh hơi nhọn, phần
dưới thường có các gân dọc nổi và các u
lồi lên. Da có màu vàng hơi đỏ, lông mềm hơi thưa
và mập.
Lộc
nhung vào mùa thu cũng tương tự như mùa hè,
nhưng nhánh lớn dài hơn và không tròn hoặc phần
dưới dày hơn phần trên và có nhiều gân dọc.
Da màu vàng xám, lông mềm tương đối thô. Phần
ngoài của mặt cắt thường bị xương
hóa. Thể chất tương đối nặng. Không có
mùi tanh.
Định tính
A.
Lấy khoảng 0,1 g bột dược
liệu, thêm 4 ml nước,
đun nóng 15 phút, để nguội, lọc. Lấy 1 ml
dịch lọc, thêm 3 giọt thuốc
thử ninhydrin (TT), trộn đều, đun sôi vài phút,
màu tím hơi xanh xuất hiện. Lấy 1 ml dịch
lọc khác, thêm 2 giọt dung
dịch natri hydroxyd 10% (TT), trộn đều, thêm
từng giọt dung dịch
đồng sulfat 0,5% (TT), xuất hiện màu tím hơi
xanh.
B.
Phương pháp sắc ký lớp mỏng (Phụ lục 5.4).
Bản mỏng: Silica gel G trộn
với natri carboxymethylcellulose
(dung dịch 0,2 - 0,5%)
Dung môi khai triển: Hỗn
hợp dung môi n-butanol - acid
acetic băng - nước (3 : 1 : 1).
Dung
dịch thử: Lấy 0,4 g
bột dược liệu, thêm 5 ml ethanol 70% (TT), lắc siêu âm 15 phút, lọc, dịch
lọc để chấm sắc ký.
Dung
dịch đối chiếu:
Lấy 0,4 g bột Lộc nhung (mẫu chuẩn), tiến
hành chiết như dung dịch thử được dung
dịch đối chiếu Lộc nhung. Hòa tan glycin chuẩn
trong ethanol 70% (TT) để
được dung dịch có nồng độ 2 mg/ml làm
dung dịch đối chiếu glycin.
Cách tiến
hành: Chấm riêng biệt lên
bản mỏng 8 ml mỗi dung dịch thử và dung dịch đối
chiếu Lộc nhung và 1 ml dung dịch đối chiếu glycin, triển
khai sắc ký đến khi dung môi đi được
khoảng 12- 13 cm, lấy bản mỏng ra, để khô
ở nhiệt độ phòng, phun dung dịch ninhydrin 2% trong aceton (TT), sấy ở
105 °C cho đến khi
hiện rõ vết.
Trên
sắc ký đồ của dung dịch mẫu thử phải
có vết cùng màu, cùng Rf với vết trên sắc ký
đồ mẫu đối chiếu lộc nhung và mẫu
đối chiếu glycin.
Chế biến
Thu hoạch vào
mùa xuân, cưa lấy Lộc nhung, cưa xong khâu mép mặt
cắt lại, treo trên bếp than hồng, vẩy
nước nóng vừa phải, quay trở luôn, để
khô dần, nhung sẽ không bị nứt. Sấy liên
tục 3 - 4 ngày đêm đến khi khô hẳn, cũng có
thể sấy nhung đến khô dẻo, lấy dao sắc
thái ra từng miếng, tiếp tục sao nhỏ lửa
cho khô hẳn.
Bào chế
Lộc nhung
phiến: Lấy lộc nhung khô, đốt cháy hết lông,
cạo sạch, lấy băng vải cuốn quanh thân
nhung. Đổ rượu trắng đã đun nóng vào các
lỗ nhỏ mặt miệng nhung đã cưa đến
khi nhung mềm hoặc tẩm rượu rồi
đồ cho mềm, đem thái ngang thành lát tròn, mỏng, ép
phẳng, sấy khô.
Bột lộc
nhung: Lấy Lộc nhung hươu, đốt bỏ lông,
cạo sạch, cắt thành mảnh nhỏ, nghiền thành
bột mịn.
Bảo quản
Để
nơi khô, trong bao bì kín, có kèm chất hút ẩm, tránh
mọt.
Tính vị, quy kinh
Công năng, chủ trị
Bổ thận
dương, ích tinh huyết, mạnh gân cốt, trừ
nhọt độc. Chủ trị: Liệt dương,
hoạt tinh, tử cung lạnh, khó thụ thai, tinh thần
mệt mỏi, sợ lạnh, chóng mặt, tai ù, tai
điếc (cơ năng), trẻ chậm liền thóp, lưng
gối đau lạnh, gân xương mềm yếu, rong
huyết, nhọt lâu ngày không liền miệng.
Cách dùng, liều lượng
Ngày dùng 1 - 2 g,
tán bột hoà vào nước thuốc uống. Đầu
tiên uống liều nhỏ rồi sau đó tăng dần,
không nên uống ngay liều lớn.
Kiêng kỵ
Thực
nhiệt âm hư dương thịnh không nên dùng.